Rejestr klauzul niedozwolonych

Przykład: „Opłata za obsługę nieterminowej spłaty – 45 zł”

Uznana za abuzywną (SOKiK XVII AmC 2725/10). Opłata oderwana od rzeczywistych kosztów, przerzucająca koszty windykacji na konsumenta. Brak podstawy prawnej – bank może domagać się odsetek za opóźnienie, ale nie może samowolnie naliczać dodatkowej opłaty.

Przykład: „Opłata za monit pisemny – 25 zł, telefoniczny – 4,99 zł, SMS – 1,99 zł”

Sąd uznał, że koszty monitów nie mogą obciążać konsumenta, gdyż stanowią koszty działalności windykacyjnej wierzyciela. Konsument z chwilą opóźnienia płaci już odsetki za zwłokę – dodatkowe opłaty to nieuzasadnione podwójne karanie dłużnika.

Przykład: „Dojazd windykatora 8 razy w miesiącu, koszt 30 zł za każdy dojazd”

Uznana za niedozwoloną (SOKiK XVII AmC 41012/13). Wierzyciel podejmujący prywatne wizyty windykatorów robi to na własny koszt – nie jest to niezbędne do dochodzenia długu, więc przerzucanie tych wydatków na dłużnika narusza jego interesy.

Przykład: „Konsument ponosi wszelkie koszty windykacji”

Zapis godzi w prawa konsumenta, nie precyzuje rodzaju ani wysokości kosztów. Konsument „in blanco” zgadza się na nieograniczone wydatki. Koszty windykacji stanowią element działalności gospodarczej wierzyciela – nie mogą być z góry przerzucane na dłużnika (potwierdził to Sąd Apelacyjny w wyroku VI ACa 1526/12).

Przykład: „Spory rozstrzygać będzie sąd właściwy dla siedziby wierzyciela”

Klasyczna klauzula abuzywna ograniczająca konsumentowi prawo do sądu właściwego. Konsument powinien móc pozywać i być pozwanym we właściwym dla siebie (miejsca zamieszkania) sądzie. Art. 385³ pkt 23 kc wprost wskazuje takie postanowienia za niedopuszczalne.

Przykład: „Strony poddają spory pod rozstrzygnięcie Sądu Polubownego przy…”

SOKiK uznawał takie klauzule za abuzywne, jeśli były jednostronnie narzucone. Prywatny sąd polubowny może być mniej dostępny lub generować dodatkowe koszty. Kodeks postępowania cywilnego (art. 1164¹ k.p.c.) uznaje takie klauzule za nieskuteczne bez odrębnej zgody konsumenta po powstaniu sporu.

Przykład: „Odsetki karne 0,5% za każdy dzień zwłoki” (182% rocznie)

Przekraczają kilkukrotnie odsetki ustawowe i są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Obecnie prawo określa maksymalne oprocentowanie (odsetki maksymalne to dwukrotność odsetek ustawowych za opóźnienie), więc zapis powyżej tego pułapu jest nieważny.

Przykład: „Opłata za obsługę nieterminowej spłaty” – bez wyjaśnienia

Umowa z konsumentem musi być jednoznaczna. Niedookreślone sformułowania sprzeciwiają się wymaganiom transparentności. Jeśli klauzula jest niejasna, firma może ją interpretować dowolnie, co spełnia kryterium abuzywności.

Przykład: „Przy opóźnieniu jakiejkolwiek raty, całość zadłużenia wraz z umorzonymi odsetkami staje się natychmiast wymagalna”

Jeśli dłużnik spóźni się o jeden dzień z jedną ratą, traci wszystkie korzyści z ugody. Eksperci oceniają jako bardzo niebezpieczną dla zadłużonego – przez jedno potknięcie wraca pełen dług, często powiększony o wcześniej „darowane” odsetki.

Przykład: Ugoda obejmująca dług sprzed 8-10 lat

Podpisanie ugody przerywa bieg przedawnienia i nadaje roszczeniu nowe życie. Firmy „odkurzają” dawno przedawnione długi. Bez ugody wierzyciel nie może skutecznie dochodzić przedawnionego roszczenia. Nigdy nie podpisuj ugody obejmującej potencjalnie przedawniony dług bez konsultacji prawnej.

Przykład: „Dłużnik uznaje dług jako bezsporny i zrzeka się prawa podnoszenia zarzutów”

Dłużnik traci możliwość kwestionowania długu (np. gdyby zawierał niedozwolone opłaty). Sąd w sprawie przeciwko BPH wskazał, że bank nie może jednostronnie deklarować długu jako bezspornego. Skrajnie jednostronny zapis może zostać uznany za abuzywny.

Przykład: „Koszty sądowe: 600 zł, zastępstwa: 900 zł” – mimo braku procesu

Narusza prawo: tylko sąd może zasądzić koszty procesu, a przed wyrokiem konsument nie ma obowiązku płacić takich opłat. UOKiK uznaje to za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Nie zgadzaj się na pokrycie kosztów, których faktycznie nie poniesiono.

Przykład: „Opłata administracyjna za przygotowanie ugody – 200 zł”

Budzi zastrzeżenia – skoro ugoda leży w interesie obu stron, żądanie opłaty tylko od dłużnika jest nieusprawiedliwione. To przerzucenie kosztów działalności firmy. Opłata za ugodę nie jest standardowa; brak podstaw prawnych, by konsument płacił za sporządzenie dokumentu przez dział prawny wierzyciela.

Przykład: „Dłużnik wyraża zgodę na przekazywanie informacji o zadłużeniu dowolnym podmiotom”

Sprzeczna z RODO – zgoda musi być świadoma i dotyczyć konkretnego zakresu. Firma może próbować wykorzystać te dane np. do oferty pożyczki oddłużeniowej. Zgoda powinna być ograniczona, zbyt ogólna może zostać uznana za nieważną.

Niedopuszczalne – stanowi naruszenie dóbr osobistych i przepisów o ochronie danych. Groźby informowania pracodawcy/rodziny o długu są bezprawne. Firmie windykacyjnej wolno kontaktować się tylko z samym dłużnikiem. Klauzule sugerujące informowanie osób trzecich są nieważne.

Przykład: „Przekazanie sprawy do windykacji komorniczej wraz z zajęciem wszystkich własności”

Bezprawne – komornik działa tylko na podstawie prawomocnego wyroku lub nakazu z klauzulą wykonalności. Zastraszanie może stanowić przestępstwo (art. 191 kk). Zapis o egzekucji komorniczej poza procedurą sądową jest nieważny.

Windykatorzy czasem straszą odpowiedzialnością karną, sugerując że niespłacenie to oszustwo. Zwykłe opóźnienie w spłacie to sprawa cywilna, nie kryminalna. Dług z pożyczki to nie przestępstwo, a straszenie prokuratorem jest bezprawne i może podpadać pod art. 191 kk.

Przykład: „Nakaz Zapłaty w trybie wezwania do zapłaty” z „Sygnaturą Akt”

UOKiK uznał za praktykę wprowadzającą w błąd – forma graficzna sugeruje oficjalny dokument państwowy. Konsument może myśleć, że to prawomocny nakaz. Każdy dokument, który wygląda „urzędowo”, a pochodzi od firmy windykacyjnej, należy traktować z ostrożnością.

Firma może podawać nieprawdziwe daty, by dług wyglądał na nowszy, lub twierdzić, że „sąd już orzekł” choć to nieprawda. Takie przekłamania stanowią nieuczciwą praktykę rynkową. Konsument ma prawo do rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji o swoim zadłużeniu.

Przykład: Formularz „Wykaz własności dłużnika do celów windykacyjnych”

Tylko sąd na etapie egzekucji może zobowiązać dłużnika do ujawnienia majątku. Prywatna firma windykacyjna nie ma takiego prawa. Przekazanie takich danych naraża na szybsze działania egzekucyjne. Nie udostępniaj spisu majątku poza sytuacjami przewidzianymi prawem.

Przykład: „Dłużnik złoży oświadczenie o poddaniu się egzekucji do kwoty XYZ”

Zgodne z prawem, ale niebezpieczne: po podpisaniu takiego aktu wierzyciel może od razu iść do komornika, bez ostrzeżenia i bez możliwości obrony w sądzie. Zanim zgodzisz się na art. 777, upewnij się, że na pewno będziesz w stanie dotrzymać warunków ugody.

Zapisy zobowiązujące do codziennych raportów ze stanu finansów czy zezwalające na nieograniczoną liczbę wizyt o dowolnej porze są niewłaściwe. Kontakty windykacyjne muszą mieścić się w rozsądnych granicach – zbyt duża częstotliwość może być uznana za nękanie. Klauzule prowadzące do nękania są niedopuszczalne.

Dobra ugoda zawiera wzajemne ustępstwa. Czy ugoda precyzuje, co wierzyciel daje w zamian (rezygnacja z części odsetek, wstrzymanie naliczania odsetek, odstąpienie od pozwu)? Klauzule pomijające ustępstwa wierzyciela mogą być sprzeczne z naturą ugody (art. 917 kc).

Przykład: „Dłużnik nie ujawni warunków ugody pod rygorem kary umownej X zł”

Kara za „rozmowę o swoim długu” może rażąco naruszać interes konsumenta. Dłużnik powinien móc skonsultować ugodę z prawnikiem czy rzecznikiem konsumentów. Wprowadzanie kary może mieć na celu zastraszenie konsumenta, by nie szukał pomocy na zewnątrz.

Przykład: „Dłużnik zrzeka się prawa dochodzenia roszczeń względem wierzyciela”

Taki zapis byłby nieważny z mocy prawa – nie można umownie wyłączyć jurysdykcji sądu. Dobra ugoda powinna zawierać punkt o wyczerpaniu wzajemnych roszczeń po jej wykonaniu. Konsument zawsze ma prawo iść do sądu, jeśli firma narusza ugodę lub przepisy.